U Južnoafričkoj Republici (JAR) su 8. maja održani opšti izbori na kojima je prema prvim informacijama, glasalo oko dve trećine biračkog tela. Prema podacima Nezavisne izborne komisije za izbore se ranije registrovalo nešto manje od 26 miliona 730 hiljada glasača. Na izborima je ukupno 48 partija registrovalo svoje kandidate za Narodnu skupštinu.
Ovo su šesti izbori po redu od kraja „aparthejda“ 1994. godine. Južna Afrika ima parlamentarni sistem vlasti. Narodna skupština se sastoji od 400 članova izabranih proporcionalnom zastupljenošću zatvorene liste. Dve stotine članova se bira sa nacionalnih stranačkih listi, a ostalih 200 se bira sa pokrajinskih listi u svakoj od devet provincija. Predsednika Južne Afrike bira Narodna skupština nakon konstituisanja. Mandat narodnih poslanika traje pet godina, koliko i predsednički mandat koji je ograničen na dva uzastopna mandata.
Sadašnji predsednik JAR Kiril Ramafosa je u februaru 2018. zamenio Jakoba Zumu, koji je dao ostavku. Ramafosa rukovodi vladajućom partijom Afrički nacionalni kongres (ANK) /African National Congress (ANC) koja je na vlasti od ukidanja „aparthejda“ i izbora Nelsona Mendele 1994. godine. ANK je osnovana 1912. godine kao Južnoafrički nacionalni rodni kongres /South African Native National Congress (SANNC). Osnovna ideja ove stranke je bila okupljanje svih Afrikanaca oko odbrane prava i slobode. Zalagali su se za davanje prava glasa svim crnim Južnoafrikancima kao i onima koji imaju različito odnosno mešovito poreklo. Od 1948. godine se ova partija zalagala za ukidanje politike „aparthejda“ koju je sprovodila Nacionalna partija izabrana samo glasovima belih. Nakon 1960. godine kada je policija ubila 69 Afrikanaca i ranila stotine njih tokom mirnog protesta, zabranjen je rad ANK što je dovelo do formiranja gerilskog pokreta „Koplje nacije“ /Umkhonto we Sizwe (Spear of the Nation). Cilj ovog pokreta bio je borba protiv „aparthejda“ svim mogućim sredstvima. Borba je trajala do 1990. godine kada je Nelson Mandela pušten iz zatvora i kada je ukinuta zabrana ANK. Nakon toga su glasači 1992. godine odbacili „aparthejd“ na referendumu, a 1994. godine je ANK pobedio na izborima.
Među opozicionim partijama postoji nekoliko njih koje se bore za vlast i čiji uticaj jača, ali još uvek ni jedna od njih ne ugrožava vladajuću stranku.
Demokratska Alijansa (DA) koju vodi Musi Maimane, bivši gradonačelnik Kejp Tauna se zalaže za veću integraciju društva. Oni tvrde da je politika vladajuće ANK dovela do „zatvorenog društva za neke“ i smatraju da Južnoafrička Republika treba da se fokusira na međuetničku saradnju u društvu. U prethodnom mandatu je DA imala 89 mesta u Skupštini.
Ekonomski borci za slobodu (EFF) je stranka koja je formirana u julu 2013. godine od strane proteranog vođe omladinske lige ANK-a, Juliusa Maleme. Ona zauzima snažnu anti-ANK poziciju u svojoj krajnje levoj ekonomskoj platformi, kao što je pozivanje na eksproprijaciju zemljišta bez kompenzacije i nacionalizaciju rudnika Južne Afrike i Južnoafričke banke rezervi. Ova stranka je u prethodnom sazovu Parlamenta imala 25 mesta.
Nasuprot EFF u ideološkom smislu nalazi se Front slobode plus / Freedom Front Plus, konzervativna partija belih separatiste koju predvodi Piter Groenvald. Prema manifestu stranke koji je objavljen u martu 2019. godine „Front slobode Plus je neopozivo posvećen ostvarivanju zajednica, posebno Afrikanaca u smislu međunarodno priznatog prava na samoopredeljenje, kao i unapređenju njihovih prava i interesa. Ova stranka je osvojila 4 mandata u prethodnom sazivu.
Izbore koji su održani 8. maja 2019. nadgledalo je nekoliko organizacija, između ostalih, druga po broju međunarodnih posmatrača, bila je „AFRIK“ organizacija.
Ona okuplja međunarodne posmatrače iz evropskih, azijskih i afričkih zemalja kao što su: Mongolija, Srbija, Nemačka, Indija, Rusija, Mozambik, Benin, Kamerun, Južnoafrička Republika, Obala Slonovače. Zimbabve i dr.
U prethodnoj godini sam imala mogućnost da nadgledam izbore u Zimbabveu i Demokratskoj Republici Kongo kao saradnik ove organizacije i jedini predstavnik iz Srbije.
Međunarodni posmatrači „AFRIK“ su nadgledali izbore u svih 9 provincija JAR, a moja posmatračka misija je bila u provinciji North West. Na dan izbora sam prisustvovala otvaranju biračkog mesta u gradu Klerkdorp, zatim sam obišla 6 biračkih mesta u nekoliko različitih gradova, a na kraju sam nadgledala brojanje glasova.
Izbori su protekli u mirnoj atmosferi i bili su sprovedeni u skladu sa postojećim zakonima JAR. Na biračkim mestima koje sam obišla sa kolegom Rišabom Setijem iz Indije, nisu zabeležene nikakve primedbe. Na svim biračkim mestima koje smo obišli, razgovarali smo sa partijskim agentima koji su pratili izbore. Niko od stranačkih agenata koji su bili prisutni tokom celog dana na biračkim mestima (kako iz vladajuće partije tako i iz opozicije), nije izneo bilo kakve primedbe na izborni proces.
Uskoro se očekuje objavljivanje zvaničnih rezultata od strane Nezavisne izborne komisije (IEC) kojima će biti okončan izborni proces.
Na prethodnim izborima 2014 . godine, vladajuća partija ANK je osvojila 62% glasova birača odnosno 249 mesta u Parlamentu JAR. Sada se nada da na ovim izborima neće doći do značajnog pada rejtinga stranke. Na osnovu prebrojanih glasova u 23% biračkih jedinica ANK je prema objavljenim rezultatima osvojio 55% glasova.
Nova vlast će morati da se suoči sa mnogobrojnim problemima kao što su nezaposlenost, kriminal i korupcija i da ponudi svojim građanima nove perspektive.
Dragana Trifković,
direktor Centra za geostrateške studije u saradnji sa AFRIK
Izvor: CGS.rs
